Borgman’ın Şifreleri

2013 yapımı Borgman, 38 yıl sonra Cannes Film Festivali’nde yarışmaya kabul edilen ilk Hollanda filmi oldu. Ayrıca 2014 Oscarlarında da, ‘En İyi Yabancı Film’ dalında aday adayı olarak ülkesini temsil etmesi için seçildi ama bu doğru bir karar değildi. Borgman, akademinin pek sevmediği sembolik anlatımlarla örülü, kara komediye teğet geçen bir gerilim filmi.

Saçı sakalı birbirine karışmış bir adam, ormanda saklanırken birisi rahip olmak üzere eli silahlı üç kişi tarafından yer altındaki sığınağında bulunuyor.

O da, kendisi gibi ormanda saklanan arkadaşlarını ‘uyandırıp’ kendini Hollanda banliyölerine atıyor. Rastgele kapıları çalıp ev sahiplerinden yıkanmak (arınmak) için izin istiyor.

Girdiği ilk eve, yavaş yavaş bir kabus gibi ‘çöküyor’. 

Borgman’la ilgili genel bir yanılgı var. Filmde hiçbir soruya cevap verilmediği, kafaların karıştırılıp kararın seyirciye bırakıldığı düşünülüyor. Böyle bir şey yok elbette. Bir çok konu açık olmasa da cevaplandırılmış durumda. Borgman’ın referanslarını çözmeden de atmosferinden keyif alabilirsiniz ama yine de bir kaç temel noktayı aydınlatmakta fayda var.

BORGMAN:

Borgman = Borg (Kurtaran) ve Man (Adam) kelimelerinin birleşiminden oluşuyor.

Kurtaran adam = Hristiyanlıkta (Savior) İsa’dır.

Açılış sahnesine yeniden bakalım.

Borgman yazısı önce baş aşağı dururken daha sonra ters dönerek normal halini alıyor.

St. Peter Haçı denilen ters haç işareti, sıklıkla hristiyanlık karşıtı kişiler ve gruplar tarafından kullanılır. Ters Haç gibi Borgman yazısı da ters. Borgman kurtarıcı değil, tam tersi.

ANTON:

Camael ilk ortaya çıktığında eve girmek için adının Anton olduğunu, ‘Maria’yı tanıdığını söylüyor.

Aziz Anton, keşişliği (sadece dine ve onun ruhani yaşayışına yoğunlaşan yapılanma) hristiyanlığa getiren “Aziz” bir kişi olarak bilinir. Güzel kamuflaj.

İleride, kendisinin de bir keşiş gibi sadece işine odaklanmış bir varlık olduğunu öğreneceğimiz ‘Anton’, Marina (denizden gelen)’nın adını yanlış telafuz ediyor: Maria (Meryem)

Kapıda saçı ve sakalıyla sahte bir İsa figürü olarak beliren adamı Romalı askerler gibi döven Richard’ın işkencesine Meryem, sert tepki veriyor ve ‘İsa’ya yardım elini uzatıyor.

HİKÂYELER:

Richard’ın çocuklara okuduğu, birkaç çocuğun babalarına veda ettiği bir finalle biten öyküyse bir foreshadowing örneği.

Nihayetinde anne Marina’nın da “O’nu öp” telkiniyle, çocuklarından birisi şarap verdiği babasına veda etme şansını yakalıyor.

Camael’in anlattığı Beyaz Çocuk hikayesinde, “Yavrumu canavarın midesinden kurtarın, hiç değilse bir mezarı olsun” diyen annenin yardımına Antonius adında birisi koşuyor ve kadın antonius’un elini öpüyor.

Filmdeyse Marina, Anton’un daha doğrusu Camael’in elini “kocamı öldür” dediğinde öpüyor. 

.CENNET BAHÇESİ:

Borgman’ın dışarıdan gelip hakimiyetini ilan ettiği bahçe, adem ve havva’nın kovulmadan önceki ikametleri: Cennet Bahçesi.

Ailenin çok zengin olması da onlara her istediklerine erişme şansları olan küçük bir cennet yaratıyor yani burada bahçe ve dolayısıyla cennet, burjuva sınıfının alegorisi olarak kullanılıyor.

Isolde, bir ayının içini boşaltıp toprakla doldurunca Marina kızına, elindekinin değerini bilmediği için kızıyor. Cennette de tanrı: “Her şey sizin, sadece o elmayı yemeyin” diyerek büyük bir hediye veriyor ama Havva bunun değerini bilmiyor ve yılanın peşinden gidiyor.

Camael (Latince Camael), tanrıyı gören anlamına geliyor. Hristiyan mitolojisinde Tanrı’yı gören yedi melekten birisi olan Camael elinde yanan bir kılıçla Adem ve Havva’nın cennet bahçesinden kovulmasını sağlayan güçlerin lideridir.

ŞARAP:

Adem cennetten, Havva’nın yılanın etkisi altına girip yasak elmayı yemesi yüzünden kovuldu.

Filmde Borgman’ın tılsımı altına giren Marina da, kocası Adem (Richard) “kesinlikle şarap içilmeyecek” derken, kadın inatla şarap içmek istiyor ve bu yüzden yemek öncesi ciddi bir tartışma çıkıyor. Daha sonra kendi de içeceği gibi, ‘yasak’ şarabı kocasına içiriyor ve cennetten kovuluyorlar.

.KABUS:

İskandinav ve Alman ırklarının kültüründe kötü rüyalar mare (Nightmare = Kabus) adı verilen bir iblisten kaynaklandığı söylenir. Korkunç rüyalar görmesi için kurbanının göğsünün üstüne oturur.

Esasında bilimsel açıklaması kısaca ‘uyku felci’ olan bu durum, o dönemler açıklanamadığından çeşitli kültürlerde farklı açıklamalar doğurmuştur. Bizim kültürümüzdeyse bu fenomen durum karabasan’dır.

YUMURTA:

Borgman, yerin altında yaşayan bir adamın (iblisin) peşine düşen rahip ve arkadaşlarıyla başlar. İçlerinden birisi yere sapladıkları demir çubukla ilk denemede sığınaktaki bir yumurtayı parçalıyorlar.

Yumurta insan ruhunu temsil eder. (Angel Heart filmindeki yumurta yeme sahnesini anımsayın.)

Camael’in sahip olduğu ilk zarar gören nesnenin yumurtaları olması tesadüf değil.

Filmin sonlarında Mariana üst kata kaderiyle buluşmaya giderken Ilonka’nın tavaya bir yumurta kırdığını görüyoruz.

Öykünün başında parçalanan, kırılan yumurtalar (ruhlar), artık yeniden Camael ve yardımcılarının hizmetinde.

İSİMLER:

Sadece ana karakterlerin değil herkesin ismi karakterlerine uygun seçilmiş.

Ailenin çocuklarından:

LEO: 

Aslan anlamına gelir. İsa’nın bazı kaynaklarda lakabı Aslan’dır.

STİNE: 

Çocukların bakıcısı Stine, Christiana’nın kıslatmasıdır. Hristiyan veya İsa Mesih’in müridi anlamına gelir.

Filmin kötü karakterlerinden Pascal tarafından bir odaya kapatılıp baştan çıkarılması (Temptation of Christ) ve odadan çıktıktan sonra apayrı bir karaktere bürünmesi de diriliş olmalı çünkü Pascal, Paskalya demek.

İsa’nın yeniden dirilişinin bayramı.

.LUDWİG:

Camael’in beyaz saçlı yardımcısının adı,  Hlud “ünlü” ve wig “savaşçı” kelimelerin birleşiminden oluşuyor. “Ünlü savaşçı” ne zaman bir olay olsa ilk müdahale eden oluyor. Masada kendini kaybeden askere de, bahçıvanlık işi için gelen adama da koşup ilk yumruğu Pascal değil, o vuruyor.

Chameal adlı baş melek, nasıl elinde yanan bir kılıçla tasvir edildiyse, liderlik ettiği diğer kötü varlıklar da ateş ve ateşin türdeşleriyle eş anlamlar taşıyorlar. Bu da bir cehennem alegorisi sunuyor.

BRENDA:

Doktor kılığında dehşet saçan Brenda’nın adı yanan kılıç anlamına geliyor. Yani Camael’in Adem ve Havva’yı kovarken kullandığı elindeki yanan kılıç, Brenda’nın ta kendisi.

ILONKA:

Brenda’nın kızı olarak tanıtılan Ilonka, Eski Yunanca’da parlayan, parlak olan anlamına gelse de İngilizce varyantı Helen. Kökünü helios yani güneşten alıyor.

.MELEKLER:

Vampir mitinde, ev sahibi tarafından davet edilmeyen içeri giremez. Camael kötü bir melek ve burada da yönetmen bu miti Camael’in üstüne yüklemiş.

Camael, bu yüzden ilk evden eli boş dönüyor fakat ikinci evde kadının onu içeri davet etmesi her şeyi değiştiriyor. Marina’ya ısrarla: “ben oynamak istiyorum”, “aynı masada oturmak istiyorum” demesi bundan.

RED:

Meleklerin cinsiyeti olmadığı için Pascal, bakıcı kızı kandırdıktan sonra bir daha kabul etmiyor. Yanına uzanabilir miyim lafına verdiği cevapsa muazzam: “Gerek yok.”  

Camael’de bu yüzden Marina’nın her isteğini oyalıyor ve sadece veda ederken öpüyor.

NEDEN:

Filmin başındaki kısa cümle bunu açıklıyor:

“…and they came down to Earth to replenish their ranks”.

Yani alabildikleri kadar insan toplayabilmek ve böylelikle rütbelerini statülerini yükseltmek.

En sonunda da istediklerini başarmış, Adem ve Havva’yı cennetten kovmuş ve onların çocuklarını yani tüm insanlığı da yanlarına alarak, yeni avlar için yola koyuluyorlar.